Bu mekanizmanın performansa olan pozitif etkisi ise daha çok insan fizyolojisi ile alakalıdır. Kaslar esnek bir dirence karşı çalıştığında, rijid bir dirence kıyasla daha az zorlanır. Bunu farklı şekillerde hepimiz tecrübe etmişizdir. Ben genellikle merdiven örneğini veriyorum; mesela iki farklı merdiveni koşarak hızla tırmandığımızı varsayalım. İlki tamamen rijid beton bir merdiven olsun. İkincisi ise belirli bir esneklikte basamakları olan ahşap bir merdiven. Esnek ahşap bir merdiveni çıkmanın daha kolay, en azından hissiyatının çok daha iyi olduğunda hepimiz hemfikiriz sanıyorum. Çünkü aynı doğru esneklikteki bir kadroda olduğu gibi; basamaklar biz maksimum kuvveti verdiğimizde bir miktar esneyerek enerjinin bir kısmını depolayacak, bacağımız tam açıldığında ve daha fazla kuvvet uygulayamadığımız noktada depoladığı enerjiyi bize geri vererek son bir ileri itme sağlayacaktır. Belki de çelik kadroların sürüşünün bu kadar sevilmesinin; “canlı” olarak tabir edilmesinin en temel sebebi budur. Çünkü çelik kadrolar çok geniş bir aralıkta rijidliğe sahip olabilse de, genel olarak günümüzün karbon ve aluminyum kadrolarına göre daha esnektir.

 

Peki bir kadronun rijidliği ne genişlikte bir yelpazede değişebilir? Çoğu kişi farklı kadrolar arasındaki rijidlik farkının pek de fazla olmadığını, kolay kolay anlaşılamayacağını düşünebilir. Ancak kendi alanım olan çelik kadrolar üzerinden rakamlarla konuşmak gerekirse: geçmişin standart çaplardaki (28.6mm downtube) borulu bir kadrosuyla, günümüzün en büyük çaplı Spirit HSS vb (44mm downtube) borularından oluşan bir kadroyu karşılaştırdığımızda aradaki rijidlik farkı 4-5 kat mertebelerindedir. Birçok karbon kadro bundan bile daha rijiddir. Böyle geniş bir yelpazede, aradaki farkların tecrübeli bir bisikletçi tarafından rahatlıkla anlaşılabileceğini söyleyebiliriz.

 

Yine de burada bir parantez açmak gerekir ki; bazı sürücülerin ise bisikletin rijidlik veya konforu gibi konularda kadrodan beklentisi gerçekçiliğin biraz ötesinde olabilmektedir; bir bisikletin konfor ve rijidlik hissiyatında, lastik seçimi, sele borusu çapı ve uzunluğu, jantlar, gidon gibi parametreler en az kadro kadar ve hatta bazen daha fazla etki sahibi olabilmektedir.

 

Peki bir kadronun esneklik/rijidlik bakımından tasarımı nasıl yapılır? Bu noktada en büyük etken boru seçimidir. Ancak bu konuda birçok kişinin düştüğü yanılgı; boru markası, modeli, alaşımının rijidliği etkileyeceğidir. Evet; çelik, titanium, aluminyum bunların hepsinin rijiditesi farklıdır, ve bunu malzemenin Young’s Modulus’u (E) gösterir. Buna göre titanyum çeliğe göre yaklaşık 2 kat, aluminyum ise 3 kat daha esnektir. Ancak bu alaşımlara kendi çerçevelerinde baktığımızda, malzeme rijidlik bakımından önemini kaybeder. Çünkü baz metal aynı olduğu sürece bir metal alaşımının E’si genellikle pek değişmez. Yani bir çelik alaşımı için; ister sözettiğimiz Reynolds’un en üst seviye 953 boruları olsun, ister düşük karbonlu çelik alelade bir boru olsun; çap ve et kalınlığı aynı olduğu sürece iki borunun da rijidliği aynıdır. (Buradaki tek problem sıradan çelik borunun çekme mukavemeti çok düşük olduğundan Reynolds 953 kadar ince borular yapmaya uygun olmamasıdır.) Bu bağlamda bir kadronun rijidliği/esnekliği bakımından ilk bakılacak nokta boruların çapı ve et kalınlığıdır. Boru seçimi dediğimiz budur.

 

Yine bu çerçeveden bakınca neden Titanyum, Aluminyum veya Karbon kadroların çelik ile aradaki özkütle farkını yansıtmadığını (Titanyum bir kadronun Çeliğin yarısına yakın, Aluminyum bir kadronun ise Çeliğin üçte biri ağırlıkta olmadığını) anlayabiliriz. Çünkü bu malzemelerle doğru rijidite/esneklikte bir kadro yapmak için daha geniş çapta ve daha büyük et kalınlıklı borular kullanmak gerekmektedir.

 

Kendi açımdan konuşmak gerekirse ben boruların çapının / et kalınlığının ne derecede bir rijidlik getirdiğini teorik olarak hesaplayarak yola çıkıyorum. Buna göre çaptaki her 1 boy artış (25.4-28.6-31.8-35-38-42 çapları arasındaki her basamak) yaklaşık %35-40 civarı bir rijidlik artışı getirmekte, et kalınlığındaki 0.1mm artış ise %15-20 civarı bir artış getirmektedir. Çelik ile çalışmanın en büyük artılarından birisi çok farklı çap ve kalınlıkta boruların bulunabilmesi; bu sayede sürücünün ağırlığına ve gücüne bağlı olarak kadronun esnekliğini geniş bir aralıkta ayarlamaya olanak vermesidir. Ben ise yukarıda bahsettiğim gibi daha önce yapılmış testleri, çalışmaları ve aynı zamanda kendi deneyimlediğim kadroları baz alarak, tasarlanacak kadronun esnekliğini kullanacak kişinin ağırlığına ve verdiği güce (Watt’a) oranlı olarak ayarlamayı, o “canlı” kadro hissiyatını yakalamayı hedefliyorum. Yani sonuç olarak boru seçimi dediğimiz bir “black art” değil, bu şekilde tamamen teoriye ve mühendisliğe dayalı bir konudur.

​

Burçak Erbil